ΓιώργοςAuthor- Αριθμός μηνυμάτων : 1758
Η Παναγία η Γαλόκτιστη
Δευ Απρ 06, 2020 9:00 am
Η Παναγία η Γαλόκτιστη
Η μάνα εἶναι τὸ ἱερώτερο καὶ πιὸ ἀγαπητὸ πρόσωπο τῶν ἀνϑρώπων. Στὸ πρόσωπό της ἀναγνωρίζουμε τὴν ἔκφραση τῆς ἀδιάλειπτης ἀγάπης, τῆς προσφορᾶς, τῆς ἕτοιμης δοήϑειας, τῆς ϑυσίας. Ἡ μεγάλη μας Μάνα εἶναι ἡ Παναγία. Εἶναι ἡ καταφυγή μας, ἡ παρηγοριά μας, ἡ ἐλπίδα μας, ἡ γιάτρισσά μας, ἡ προστασία μας. Αὐτὴν ἐπικαλούμαστε σὲ κάϑε δυσκολία τῆς ζωῆς, σ᾽ αὐτὴν καταφεύγουμε στοὺς πειρασμούς, στὶς ϑλίψεις, στὰ ὀάσανα, στὶς περιπέτειες, στὶς ἀνάγκες, στὶς ἀρρώστιες μας. Καὶ πάντοτε αἰσϑανόμαστε ζωντανὴ τὴν παρουσία της, τὴ σκέπη της νὰ μᾶς ἐπισκιάζει, τὴν ἀγκαλιά της νὰ μᾶς περιμένει, τὸ χέρι τῆς νὰ μᾶς κατευϑύνει, τὸ στόμα της νὰ παρακαλεῖ ἀδιάκοπα τὸν εὔσπλαχνο Υἱό της, γιὰ νὰ μᾶς ἐλεήσει, νὰ μᾶς συγχωρέσει τὰ ἁμαρτήματα, νὰ μᾶς ἀνασύρει ἀπὸ τὸ δοῦρκο τῆς χαμαιζηλίας πρὸς τὶς ἐπάλξεις τῆς οὐρανίου μακαριότητος.
Κάϑε μέρος τῆς εὐλογημένης μας πατρίδος ἔχει Ναοὺς καὶ Μοναστήρια, Ἐξωκκλήσια καὶ Προσκυνητάρια ἀφιερωμένα στὴ χάρη της. ᾿Αναρίϑμητα εἶναι τὰ εἰκονίσματα τῆς χάριτός της στὶς διάφορες δυζαντινὲς καὶ νεώτερες ἐκκλησίες μας καὶ ὁ λαὸς γιὰ κάϑε ἕνα ἀπὸ αὐτὰ ἀφηγεῖται μία ἱστορία, ἕνα ϑαῦμα, μιὰ γιατριά. Καὶ οἱ ἐπωνυμίες της εἶναι ἀπειράριϑμες καὶ δείχνουν εἴτε ἐντοπιότητα, ὅπως Παναγία Τροοδίτισσα, Παναγία Προυσιώτισσα, Παναγία Λυσιώτισσα, εἴτε ἰδιαίτερη χάρη ϑαυματουργίας, ὅπως Παναγία Γιάτρισσα, Παναγία Παυσολύπη, Παναγία Γοργοεπήκοη, εἴτε τόπο εὑρέσεως τῆς εἰκόνος της, ὅπως Παναγία Μυρτιδιώτισσα, Παναγία Καλαμιώτισσα, Παναγία Φανερωμένη, ἢ τρόπο κτισίματος τοῦ Ναοῦ της, ὅπως Παναγία ᾿Αγγελόκτιστη καὶ αὐτὴ τῆς Παναγίας τῆς Γαλόκτιστης στὴν αἱματοπότιστη καὶ μαρτυρικὴ Τηλλυρία.
Σύμφωνα μὲ τὴν τοπικὴ παράδοση ἡ ἐπωνυμία τοῦ Ναοῦ αὐτοῦ ὀφείλεται στὸ γεγονὸς ὅτι κατὰ τὴν ἀνέγερσή του, γιὰ τὴ δημιουργία ἀσδεστοκονιάματος χρησιμοποιήϑηκε γάλα ἀντὶ γιὰ νερό. Καὶ τοῦτο, γιὰ νὰ τονισϑεῖ ἡ ἁγιότητά της, ὅπως γράφει καὶ ὁ πανιερώτατος Ἅγιος Κύκκου, Γέροντας Νικηφόρος". Μὴ λησμονοῦμε ὅτι στὴν περιοχὴ αὐτὴ τῆς θορειοδυτικῆς Κύπρου, συνεχίζει ὁ Πανιερώτατος, ὑπάρχουν παραδόσεις ποὺ σχετίζονται μὲ τὸ γάλα καὶ τοπωνύμια, ὅπως Γαλάτεια καὶ Γαλατᾶ. Στὸν Πομὸ ὑπάρχουν καὶ δύο παρεκκλήσια, ποὺ λέγονται «Ἂες Γαλαταρκές».
Τὸ ἐξωκκλήσι τῆς Παναγίας τῆς Γαλόκτιστης εἶναι ἕνας μονόκλιτος, καμαροσκέπαστος Ναός, ποὺ ὀρίσκεται ἀνάμεσα στὰ χωριὰ Πάνω καὶ Κάτω Πύργος. Στὴ σημερινή τοῦ μορφή, μετὰ τὶς ἐργασίες συντηρήσεως καὶ ἀποκαταστάσεώς του τῶν ἐτῶν 1998-2000, φαίνεται νὰ εἶναι ἕνα μακρόστενο κτίσμα, στὸ ὁποῖο διακρίνονται δύο οἰκοδομικὲς φάσεις. Τὸ ἀρχαιότερο τμῆμα τοῦ Ναοῦ εἶναι τὸ ἀνατολικό, τὸ ὁποῖο εἶναι καμαροσκέπαστο.
Ὁ Νάρϑηκας ποὺ καλύπτεται μὲ φουρνικό, δηλαδὴ τροῦλλο χωρὶς τύμπανο, εἶναι μεταγενέστερος. Στὰ δυτικὰ τοῦ Ναοῦ ὑπῆρχε μιὰ ἄλλη ἐπέκταση μὲ ἕνα ἁπλὸ δωμάτιο, ποὺ καλυπτόταν μὲ δοκίδες καὶ κεραμίδια καὶ χρησίμευε κυρίως σὰν ἀποϑηκευτικὸς χῶρος. Τὸ δωμάτιο αὐτὸ κατεδαφίστηκε κατὰ τὶς ἐργασίες ἀποκαταστάσεως τοῦ μνημείου τὸ 2000.
Τὸ ἔτος αὐτὸ ἀπομακρύνϑηκαν καὶ τὰ κεραμίδια πού, ἄγνωστο ἀπὸ ποιό ἔτος, κάλυπταν ὅλο τὸ μνημεῖο. Ἀφαιρέϑηκε ἐπίσης τὸ νεώτερο δάπεδο ἀπὸ μπετὸν καὶ συντηρήϑηκε τὸ ὀοτσαλωτὸ ποὺ ἀποκαλύφϑηκε κάτω ἀπὸ αὐτό. Κατασκευάσϑηκαν ἀκόμη νέες ξύλινες ϑύρες σύμφωνα μὲ τὶς ἀρχικές. Τέλος ἀφαιρέϑηκε τὸ νεώτερο καμπαναριὸ ἀπὸ μπετὸν καὶ ἔγινε διαμόρφωση τῆς αὐλῆς. Κατὰ τὴ διάρκεια αὐτῆς τῆς ἐργασίας βρέϑηκε ἀριϑμὸς τάφων, ποὺ περιεῖχαν ἐμφυαλωμένη κεραμικὴ τύπου «Sgrafitto ware» τῆς Μεσαιωνικῆς ἐποχῆς. Οἱ τοῖχοι εἶναι κατασκευασμένοι ἀπὸ ἀκανόνιστους λίϑους καὶ μόνο στὶς γωνιὲς χρησιμοποιήϑηκαν λαξευμένοι. Ὅλοι τοὺς εἶχαν καλυφϑεῖ μὲ νεὦτερα ἐπιχρίσματα, τὰ ὁποῖα καὶ αὐτὰ ἀφαιρέϑηκαν, γιὰ νὰ ἀναδείξουν τὴν πρωταρχικὴ λιϑοδομή.
Εἶναι βέβαιο ὅτι ὅλος ἐσωτερικὰ ὁ Ναὸς ἦταν διακοσμημένος μὲ τοιχογραφίες. ᾿Αποκαλύφϑηκαν τρία στρώματα τοιχογραφιῶν, σὲ κανένα ὅμως ἀπὸ αὐτὰ δὲν μπορεῖ νὰ ταῦυτοποιηϑεῖ κάποια μορφὴ ᾿Αγίου. Στὸν ἡμικυκλικὸ τοῖχο τῆς ἁψίδας ὑπάρχει δυσδιάκριτη ἡ μορφὴ ἑνὸς Ἱεράρχη. Στὸν βόρεῖο τοῖχο τοῦ κυρίως Ναοῦ ξεχωρίζει ἡ μορφὴ μιᾶς ᾿Αγίας μὲ στέμμα, ποὺ πιϑανολογεῖται νὰ εἶναι ἡ ᾿Αγία Ἑλένη.
Σπαράγματα τοιχογραφιῶν σώζονται καὶ σὲ ἄλλα σημεῖα τοῦ Ναοῦ καὶ κυρίως στὸ φουρνικό.
Παρὰ τὴν καταστροφὴ τῶν τοιχογραφιῶν ἀπὸ τὸν πανδαμάτορα χρόνο διέσωσε ἡ χάρη τῆς Παναγίας μας τρεῖς ἐξαιρετικῆς τέχνης φορητὲς εἰκόνες, ποὺ φυλάσσονται ὡς πολύτιμοι ϑησαυροὶ στὸ Ναὸ τῶν Ἀγίων Κωνσταντίνου καὶ Ἑλένης στὸν Κάτω Πύργο. Καύχημα καὶ καταφυγὴ τῶν κατοίκων τῆς περιοχῆς ἀποτελεῖ ἡ εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Γαλόκτιστης, ἡ ὁποία σώϑηκε ὡς ἐκ ϑαύματος ἀπὸ τὴν καταστροφή. Ἡ μεγάλων διαστάσεων αὐτὴ εἰκόνα, 105 ἑκατοστῶν ὕψους καὶ 82,5 ἑκατοστῶν πλάτους, εἶχε μαυρίσει ἀπὸ τὴν πολυχρόνια αἰϑάλη τῶν κεριῶν καὶ τῶν καντηλιῶν, καϑὼς καὶ ἀπὸ τὰ λάδια καὶ τοὺς ρύπους τῶν χεριῶν τῶν προσκυνητῶν. Στὴ μαυρισμένη αὐτὴ εἰκόνα ἦταν πολὺ δύσκολο νὰ διακρίνει κανεὶς ἴχνη τῆς μορφῆς τοῦ Χριστοῦ καὶ τῆς Παναγίας μας καὶ εἶχε περιέλϑει σὲ ἀνυποληψία.
Τὴν εἶχαν τοποϑετήσει οἱ πιστοὶ στὸ μικρὸ δωμάτιο ποὺ ὀρισκόταν δυτικὰ τοῦ Ναοῦ, χωρὶς νὰ γνωρίζουν τὴν καλλιτεχνική της ἀξία, ἀλλὰ καὶ χωρὶς νὰ τῆς προσδίδουν τὸν προσήκοντα σεβασμό. Ὁ καϑαρισμός της ἀπὸ τὸ ἐργαστήριο συντηρήσεως τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Κύκκου ἔφερε στὸ φῶς τὴν ἐξαίσια μορφὴ τῆς βρεφοκρατούσας Θεοτόκου στὸν εἰκονογραφικὸ τύπο τῆς Κυκκώτισσας, χωρὶς ὅμως νὰ τὴν ἐπονομάζει.
Καλλιτεχνική ἀνάλυση τῆς Εἰκόνας
Ἠ εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Γαλόκτιστης, καϑὼς ἀναφέρεται, εἶναι ζωγραφισμένη σὲ δύο ἀνισομερεῖς σανίδες κοκκινωποῦ πεύκου. Γύρω φέρει αὐτόξυλο ὑπερυψωμένο πλαίσιο πλάτους πέντε ἑκατοστῶν. Ἀρχικὰ διατηροῦσε μακρὺ κοντάρι στηρίξεως γιὰ λιτανεία. Τὸ βρέφος Ἰησοῦς φορεῖ κοντὸ κεραμιδόχρωμο χιτώνα μὲ πλούσια χρυσοκονδυλιά, ὁ ὁποῖος δένεται στὴ μέση μὲ ἐρυϑρὰ ζώνη. Ἢ Θεοτόκος φορεῖ πρασινογάλανο χιτώνα, ὁ ὁποῖος ἀπὸ τὴ μακροχρόνια φϑορὰ διακρίνεται ἀμυδρά, καϑὼς καὶ κεραμιδόχρωμο μαφόρι μὲ ὠχροκίτρινη παρυφή, μέσα στὴν ὁποία ἐγγράφονται χρυσὲς γραμμές.
Τὸ κεφάλι καλύπτει λοξὰ ἐρυϑρὸ πέπλο. Αὐτὸ διακοσμεῖται μὲ χρυσούς, τετραπέταλους, σταυρόσχημους ρόδακες, ἐνῶ στὰ δημιουργούμενα μεταξύ τοὺς διάχωρα ἐγγράφονται καμπυλόπλευρα τετράγωνα. Τὰ γυμνὰ μέρη πλάϑονται μὲ καστανόχρωμο προπλασμό, ὁ ὁποῖος ξανοίγεται μὲ ἁπαλὸ ρόδινο χρῶμα, ἐνῶ οἱ σκιάσεις δίνονται σὲ πιὸ σκούρα ἀπόχρωση, ἡ ὁποία πλησιάζει τὸ μελανό.
Τὸ πρόσωπο τῆς Παναγίας εἶναι ἐλαφρῶς ὠοειδὲς ὡς πρὸς τὸ σχῆμα μὲ κλειστὰ ἐρυϑρὰ σαρκώδη χείλη, στενόμακρη μανιεριστικὴ μύτη, μὲ διακρινόμενη νερουλὴ κιννάβαρη στὸ ἐξωτερικὸ περίγραμμα καϑὼς καὶ στὸ δεξιὸ ριπίδιο. Τὰ μεγάλα ἀμυγδαλωτὰ μάτια μὲ τὴν ἁδρὴ κόρη στὸ μέσο καὶ τὰ ἐλαφρῶς καμπυλόγραμμα φρύδια τονίζουν τὰ χαρακτηριστικὰ τοῦ προσώπου ἐκπέμποντας αἴσϑηση συγκρατημένης ϑλίψεως καὶ μελαγχολίας. Τὰ φωτοστέφανα ἀποδίδονται μὲ διπλὸ ἐγχάρακτο καὶ στικτὸ κύκλο.
Τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἔνσταυρο, ἐνῶ τῆς Παναγίας χωρίζεται σὲ ὀρθογώνια διάχωρα, μέσα στὰ ὁποῖα ἐγγράφονται ἐγχάρακτοι σταυροὶ μὲ πεπλατυσμένες κεραῖες, οἱ ὁποῖες γεμίζουν μὲ μπακλαδαδωτὴ διακόσμηση.
Ἣ τέτοιου τύπου διακόσμηση δὲν συναντᾶται σὲ ἄλλες εἰκόνες τῆς Κύπρου. Τὸ βάϑος τῆς εἰκόνας καλύπτεται μὲ στιλβωτὸ χρυσό. Τὸ ὑπερυψωμένο πλαίσιο φέρει ἔξεργη γύψινη διακόσμηση. ᾿Αποτελεῖται ἀπὸ τρεῖς ταινίες, οἱ ὁποῖες μέσα σὲ ὀρϑογώνια διάχωρα ἐγγράφουν τετράφυλλους ρόδακες.
Ἡ ἐνδιαφέρουσα αὐτὴ εἰκόνα τῆς Γαλόκτιστης Παναγίας, παρὰ τὴν ταλαιπωρία καὶ τὶς φϑορὲς ποὺ ὑπέστη, διατηρεῖ ἕναν ἀπὸ τοὺς ἀριστοκρατικότερους τύπους τῆς Παναγίας Κυκκώτισσας. Συγκεντρώνει ἐπιμέρους στοιχεῖα ἀπὸ τὸ 12ο μέχρι τὸ 14ο αἰώνα καὶ τεχνοτροπικὰ ὁμοιάζει μὲ τὸν ᾿Αρχάγγελο Μιχαὴλ ἀπὸ τὴ Χρυσαλινιώτισσα τοῦ 14ου αἰῶνος καὶ πιϑανὸν νὰ ἀποτελεῖ ἔργο τοῦ ἴδιου ζωγράφου. Ἧ ποιότητά τῆς, ὑπερτεροῦσα τοῦ εἰκονογραφικοῦ της παραλλήλου, τῆς Θεοσκέπαστης τοῦ Καλοπαναγιώτη, ὀρίσκεται πλησιέστερα σὲ πρότυπα μὲ Κωνσταντινουπολίτικη προέλευση.
Η μάνα εἶναι τὸ ἱερώτερο καὶ πιὸ ἀγαπητὸ πρόσωπο τῶν ἀνϑρώπων. Στὸ πρόσωπό της ἀναγνωρίζουμε τὴν ἔκφραση τῆς ἀδιάλειπτης ἀγάπης, τῆς προσφορᾶς, τῆς ἕτοιμης δοήϑειας, τῆς ϑυσίας. Ἡ μεγάλη μας Μάνα εἶναι ἡ Παναγία. Εἶναι ἡ καταφυγή μας, ἡ παρηγοριά μας, ἡ ἐλπίδα μας, ἡ γιάτρισσά μας, ἡ προστασία μας. Αὐτὴν ἐπικαλούμαστε σὲ κάϑε δυσκολία τῆς ζωῆς, σ᾽ αὐτὴν καταφεύγουμε στοὺς πειρασμούς, στὶς ϑλίψεις, στὰ ὀάσανα, στὶς περιπέτειες, στὶς ἀνάγκες, στὶς ἀρρώστιες μας. Καὶ πάντοτε αἰσϑανόμαστε ζωντανὴ τὴν παρουσία της, τὴ σκέπη της νὰ μᾶς ἐπισκιάζει, τὴν ἀγκαλιά της νὰ μᾶς περιμένει, τὸ χέρι τῆς νὰ μᾶς κατευϑύνει, τὸ στόμα της νὰ παρακαλεῖ ἀδιάκοπα τὸν εὔσπλαχνο Υἱό της, γιὰ νὰ μᾶς ἐλεήσει, νὰ μᾶς συγχωρέσει τὰ ἁμαρτήματα, νὰ μᾶς ἀνασύρει ἀπὸ τὸ δοῦρκο τῆς χαμαιζηλίας πρὸς τὶς ἐπάλξεις τῆς οὐρανίου μακαριότητος.
Κάϑε μέρος τῆς εὐλογημένης μας πατρίδος ἔχει Ναοὺς καὶ Μοναστήρια, Ἐξωκκλήσια καὶ Προσκυνητάρια ἀφιερωμένα στὴ χάρη της. ᾿Αναρίϑμητα εἶναι τὰ εἰκονίσματα τῆς χάριτός της στὶς διάφορες δυζαντινὲς καὶ νεώτερες ἐκκλησίες μας καὶ ὁ λαὸς γιὰ κάϑε ἕνα ἀπὸ αὐτὰ ἀφηγεῖται μία ἱστορία, ἕνα ϑαῦμα, μιὰ γιατριά. Καὶ οἱ ἐπωνυμίες της εἶναι ἀπειράριϑμες καὶ δείχνουν εἴτε ἐντοπιότητα, ὅπως Παναγία Τροοδίτισσα, Παναγία Προυσιώτισσα, Παναγία Λυσιώτισσα, εἴτε ἰδιαίτερη χάρη ϑαυματουργίας, ὅπως Παναγία Γιάτρισσα, Παναγία Παυσολύπη, Παναγία Γοργοεπήκοη, εἴτε τόπο εὑρέσεως τῆς εἰκόνος της, ὅπως Παναγία Μυρτιδιώτισσα, Παναγία Καλαμιώτισσα, Παναγία Φανερωμένη, ἢ τρόπο κτισίματος τοῦ Ναοῦ της, ὅπως Παναγία ᾿Αγγελόκτιστη καὶ αὐτὴ τῆς Παναγίας τῆς Γαλόκτιστης στὴν αἱματοπότιστη καὶ μαρτυρικὴ Τηλλυρία.
Σύμφωνα μὲ τὴν τοπικὴ παράδοση ἡ ἐπωνυμία τοῦ Ναοῦ αὐτοῦ ὀφείλεται στὸ γεγονὸς ὅτι κατὰ τὴν ἀνέγερσή του, γιὰ τὴ δημιουργία ἀσδεστοκονιάματος χρησιμοποιήϑηκε γάλα ἀντὶ γιὰ νερό. Καὶ τοῦτο, γιὰ νὰ τονισϑεῖ ἡ ἁγιότητά της, ὅπως γράφει καὶ ὁ πανιερώτατος Ἅγιος Κύκκου, Γέροντας Νικηφόρος". Μὴ λησμονοῦμε ὅτι στὴν περιοχὴ αὐτὴ τῆς θορειοδυτικῆς Κύπρου, συνεχίζει ὁ Πανιερώτατος, ὑπάρχουν παραδόσεις ποὺ σχετίζονται μὲ τὸ γάλα καὶ τοπωνύμια, ὅπως Γαλάτεια καὶ Γαλατᾶ. Στὸν Πομὸ ὑπάρχουν καὶ δύο παρεκκλήσια, ποὺ λέγονται «Ἂες Γαλαταρκές».
Τὸ ἐξωκκλήσι τῆς Παναγίας τῆς Γαλόκτιστης εἶναι ἕνας μονόκλιτος, καμαροσκέπαστος Ναός, ποὺ ὀρίσκεται ἀνάμεσα στὰ χωριὰ Πάνω καὶ Κάτω Πύργος. Στὴ σημερινή τοῦ μορφή, μετὰ τὶς ἐργασίες συντηρήσεως καὶ ἀποκαταστάσεώς του τῶν ἐτῶν 1998-2000, φαίνεται νὰ εἶναι ἕνα μακρόστενο κτίσμα, στὸ ὁποῖο διακρίνονται δύο οἰκοδομικὲς φάσεις. Τὸ ἀρχαιότερο τμῆμα τοῦ Ναοῦ εἶναι τὸ ἀνατολικό, τὸ ὁποῖο εἶναι καμαροσκέπαστο.
Ὁ Νάρϑηκας ποὺ καλύπτεται μὲ φουρνικό, δηλαδὴ τροῦλλο χωρὶς τύμπανο, εἶναι μεταγενέστερος. Στὰ δυτικὰ τοῦ Ναοῦ ὑπῆρχε μιὰ ἄλλη ἐπέκταση μὲ ἕνα ἁπλὸ δωμάτιο, ποὺ καλυπτόταν μὲ δοκίδες καὶ κεραμίδια καὶ χρησίμευε κυρίως σὰν ἀποϑηκευτικὸς χῶρος. Τὸ δωμάτιο αὐτὸ κατεδαφίστηκε κατὰ τὶς ἐργασίες ἀποκαταστάσεως τοῦ μνημείου τὸ 2000.
Τὸ ἔτος αὐτὸ ἀπομακρύνϑηκαν καὶ τὰ κεραμίδια πού, ἄγνωστο ἀπὸ ποιό ἔτος, κάλυπταν ὅλο τὸ μνημεῖο. Ἀφαιρέϑηκε ἐπίσης τὸ νεώτερο δάπεδο ἀπὸ μπετὸν καὶ συντηρήϑηκε τὸ ὀοτσαλωτὸ ποὺ ἀποκαλύφϑηκε κάτω ἀπὸ αὐτό. Κατασκευάσϑηκαν ἀκόμη νέες ξύλινες ϑύρες σύμφωνα μὲ τὶς ἀρχικές. Τέλος ἀφαιρέϑηκε τὸ νεώτερο καμπαναριὸ ἀπὸ μπετὸν καὶ ἔγινε διαμόρφωση τῆς αὐλῆς. Κατὰ τὴ διάρκεια αὐτῆς τῆς ἐργασίας βρέϑηκε ἀριϑμὸς τάφων, ποὺ περιεῖχαν ἐμφυαλωμένη κεραμικὴ τύπου «Sgrafitto ware» τῆς Μεσαιωνικῆς ἐποχῆς. Οἱ τοῖχοι εἶναι κατασκευασμένοι ἀπὸ ἀκανόνιστους λίϑους καὶ μόνο στὶς γωνιὲς χρησιμοποιήϑηκαν λαξευμένοι. Ὅλοι τοὺς εἶχαν καλυφϑεῖ μὲ νεὦτερα ἐπιχρίσματα, τὰ ὁποῖα καὶ αὐτὰ ἀφαιρέϑηκαν, γιὰ νὰ ἀναδείξουν τὴν πρωταρχικὴ λιϑοδομή.
Εἶναι βέβαιο ὅτι ὅλος ἐσωτερικὰ ὁ Ναὸς ἦταν διακοσμημένος μὲ τοιχογραφίες. ᾿Αποκαλύφϑηκαν τρία στρώματα τοιχογραφιῶν, σὲ κανένα ὅμως ἀπὸ αὐτὰ δὲν μπορεῖ νὰ ταῦυτοποιηϑεῖ κάποια μορφὴ ᾿Αγίου. Στὸν ἡμικυκλικὸ τοῖχο τῆς ἁψίδας ὑπάρχει δυσδιάκριτη ἡ μορφὴ ἑνὸς Ἱεράρχη. Στὸν βόρεῖο τοῖχο τοῦ κυρίως Ναοῦ ξεχωρίζει ἡ μορφὴ μιᾶς ᾿Αγίας μὲ στέμμα, ποὺ πιϑανολογεῖται νὰ εἶναι ἡ ᾿Αγία Ἑλένη.
Σπαράγματα τοιχογραφιῶν σώζονται καὶ σὲ ἄλλα σημεῖα τοῦ Ναοῦ καὶ κυρίως στὸ φουρνικό.
Παρὰ τὴν καταστροφὴ τῶν τοιχογραφιῶν ἀπὸ τὸν πανδαμάτορα χρόνο διέσωσε ἡ χάρη τῆς Παναγίας μας τρεῖς ἐξαιρετικῆς τέχνης φορητὲς εἰκόνες, ποὺ φυλάσσονται ὡς πολύτιμοι ϑησαυροὶ στὸ Ναὸ τῶν Ἀγίων Κωνσταντίνου καὶ Ἑλένης στὸν Κάτω Πύργο. Καύχημα καὶ καταφυγὴ τῶν κατοίκων τῆς περιοχῆς ἀποτελεῖ ἡ εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Γαλόκτιστης, ἡ ὁποία σώϑηκε ὡς ἐκ ϑαύματος ἀπὸ τὴν καταστροφή. Ἡ μεγάλων διαστάσεων αὐτὴ εἰκόνα, 105 ἑκατοστῶν ὕψους καὶ 82,5 ἑκατοστῶν πλάτους, εἶχε μαυρίσει ἀπὸ τὴν πολυχρόνια αἰϑάλη τῶν κεριῶν καὶ τῶν καντηλιῶν, καϑὼς καὶ ἀπὸ τὰ λάδια καὶ τοὺς ρύπους τῶν χεριῶν τῶν προσκυνητῶν. Στὴ μαυρισμένη αὐτὴ εἰκόνα ἦταν πολὺ δύσκολο νὰ διακρίνει κανεὶς ἴχνη τῆς μορφῆς τοῦ Χριστοῦ καὶ τῆς Παναγίας μας καὶ εἶχε περιέλϑει σὲ ἀνυποληψία.
Τὴν εἶχαν τοποϑετήσει οἱ πιστοὶ στὸ μικρὸ δωμάτιο ποὺ ὀρισκόταν δυτικὰ τοῦ Ναοῦ, χωρὶς νὰ γνωρίζουν τὴν καλλιτεχνική της ἀξία, ἀλλὰ καὶ χωρὶς νὰ τῆς προσδίδουν τὸν προσήκοντα σεβασμό. Ὁ καϑαρισμός της ἀπὸ τὸ ἐργαστήριο συντηρήσεως τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Κύκκου ἔφερε στὸ φῶς τὴν ἐξαίσια μορφὴ τῆς βρεφοκρατούσας Θεοτόκου στὸν εἰκονογραφικὸ τύπο τῆς Κυκκώτισσας, χωρὶς ὅμως νὰ τὴν ἐπονομάζει.
Καλλιτεχνική ἀνάλυση τῆς Εἰκόνας
Ἠ εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Γαλόκτιστης, καϑὼς ἀναφέρεται, εἶναι ζωγραφισμένη σὲ δύο ἀνισομερεῖς σανίδες κοκκινωποῦ πεύκου. Γύρω φέρει αὐτόξυλο ὑπερυψωμένο πλαίσιο πλάτους πέντε ἑκατοστῶν. Ἀρχικὰ διατηροῦσε μακρὺ κοντάρι στηρίξεως γιὰ λιτανεία. Τὸ βρέφος Ἰησοῦς φορεῖ κοντὸ κεραμιδόχρωμο χιτώνα μὲ πλούσια χρυσοκονδυλιά, ὁ ὁποῖος δένεται στὴ μέση μὲ ἐρυϑρὰ ζώνη. Ἢ Θεοτόκος φορεῖ πρασινογάλανο χιτώνα, ὁ ὁποῖος ἀπὸ τὴ μακροχρόνια φϑορὰ διακρίνεται ἀμυδρά, καϑὼς καὶ κεραμιδόχρωμο μαφόρι μὲ ὠχροκίτρινη παρυφή, μέσα στὴν ὁποία ἐγγράφονται χρυσὲς γραμμές.
Τὸ κεφάλι καλύπτει λοξὰ ἐρυϑρὸ πέπλο. Αὐτὸ διακοσμεῖται μὲ χρυσούς, τετραπέταλους, σταυρόσχημους ρόδακες, ἐνῶ στὰ δημιουργούμενα μεταξύ τοὺς διάχωρα ἐγγράφονται καμπυλόπλευρα τετράγωνα. Τὰ γυμνὰ μέρη πλάϑονται μὲ καστανόχρωμο προπλασμό, ὁ ὁποῖος ξανοίγεται μὲ ἁπαλὸ ρόδινο χρῶμα, ἐνῶ οἱ σκιάσεις δίνονται σὲ πιὸ σκούρα ἀπόχρωση, ἡ ὁποία πλησιάζει τὸ μελανό.
Τὸ πρόσωπο τῆς Παναγίας εἶναι ἐλαφρῶς ὠοειδὲς ὡς πρὸς τὸ σχῆμα μὲ κλειστὰ ἐρυϑρὰ σαρκώδη χείλη, στενόμακρη μανιεριστικὴ μύτη, μὲ διακρινόμενη νερουλὴ κιννάβαρη στὸ ἐξωτερικὸ περίγραμμα καϑὼς καὶ στὸ δεξιὸ ριπίδιο. Τὰ μεγάλα ἀμυγδαλωτὰ μάτια μὲ τὴν ἁδρὴ κόρη στὸ μέσο καὶ τὰ ἐλαφρῶς καμπυλόγραμμα φρύδια τονίζουν τὰ χαρακτηριστικὰ τοῦ προσώπου ἐκπέμποντας αἴσϑηση συγκρατημένης ϑλίψεως καὶ μελαγχολίας. Τὰ φωτοστέφανα ἀποδίδονται μὲ διπλὸ ἐγχάρακτο καὶ στικτὸ κύκλο.
Τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἔνσταυρο, ἐνῶ τῆς Παναγίας χωρίζεται σὲ ὀρθογώνια διάχωρα, μέσα στὰ ὁποῖα ἐγγράφονται ἐγχάρακτοι σταυροὶ μὲ πεπλατυσμένες κεραῖες, οἱ ὁποῖες γεμίζουν μὲ μπακλαδαδωτὴ διακόσμηση.
Ἣ τέτοιου τύπου διακόσμηση δὲν συναντᾶται σὲ ἄλλες εἰκόνες τῆς Κύπρου. Τὸ βάϑος τῆς εἰκόνας καλύπτεται μὲ στιλβωτὸ χρυσό. Τὸ ὑπερυψωμένο πλαίσιο φέρει ἔξεργη γύψινη διακόσμηση. ᾿Αποτελεῖται ἀπὸ τρεῖς ταινίες, οἱ ὁποῖες μέσα σὲ ὀρϑογώνια διάχωρα ἐγγράφουν τετράφυλλους ρόδακες.
Ἡ ἐνδιαφέρουσα αὐτὴ εἰκόνα τῆς Γαλόκτιστης Παναγίας, παρὰ τὴν ταλαιπωρία καὶ τὶς φϑορὲς ποὺ ὑπέστη, διατηρεῖ ἕναν ἀπὸ τοὺς ἀριστοκρατικότερους τύπους τῆς Παναγίας Κυκκώτισσας. Συγκεντρώνει ἐπιμέρους στοιχεῖα ἀπὸ τὸ 12ο μέχρι τὸ 14ο αἰώνα καὶ τεχνοτροπικὰ ὁμοιάζει μὲ τὸν ᾿Αρχάγγελο Μιχαὴλ ἀπὸ τὴ Χρυσαλινιώτισσα τοῦ 14ου αἰῶνος καὶ πιϑανὸν νὰ ἀποτελεῖ ἔργο τοῦ ἴδιου ζωγράφου. Ἧ ποιότητά τῆς, ὑπερτεροῦσα τοῦ εἰκονογραφικοῦ της παραλλήλου, τῆς Θεοσκέπαστης τοῦ Καλοπαναγιώτη, ὀρίσκεται πλησιέστερα σὲ πρότυπα μὲ Κωνσταντινουπολίτικη προέλευση.
Δικαιώματα σας στην κατηγορία αυτή
Δεν μπορείτε να απαντήσετε στα Θέματα αυτής της Δ.Συζήτησης