ΓιώργοςAuthor- Αριθμός μηνυμάτων : 1758
Τι είναι ο άνθρωπος;
Παρ Νοε 15, 2013 10:53 am
Τι είναι ο άνθρωπος;
Τι είναι ο άνθρωπος; Η Βυζαντινή θεολογία υιοθετεί τον ελληνικό φιλοσοφικό όρο «συναμφότερον», αλλά για να διατυπώσει την ψυχοσωματική ενότητα του ανθρώπου. Ο Γρηγόριος Παλαμάς ορίζει ως εξής: «μη αν ψυχήν μόνην, μήτε σώμα μόνον λέγεσθαι άνθρωπον, αλλά το συναμφότερον».
Τι είναι ο άνθρωπος;
Στην πλατωνική παράδοση σημειώνεται ρητή και κατηγορηματική άρνηση του «συναμφότερον» ψυχής και σώματος στον ορισμό του ανθρώπου, όπως άλλωστε σημειώσαμε προηγουμένως: «η ψυχή εστίν άνθρωπος» (Αλκιβιάδης 130 C). Στην παλαμική σκέψη χρησιμοποιείται το «συναμφότερον» ακριβώς για να υπογραμμισθεί η ψυχοσωματική ενότητα.
Η ψυχή και το σώμα δεν απομονώνονται ούτε πολώνονται. Στο προηγούμενο παλαμικό χωρίο πρέπει να προσεχθεί ότι το βάρος πέφτει στους αρνητικούς προσδιορισμούς «μη αν ψυχήν μόνην, μήτε σώμα μόνον». Η αυτονόμηση και η απομόνωση των ψυχοσωματικών δεδομένων αλλοιώνουν τον άνθρωπο. Όχι η ύπαρξη, αλλά η συνύπαρξη των δύο διαφορετικών (ή ακόμα κι αντιθετικών ίσως) μορίων της ανθρώπινης ύπαρξης προβάλλεται.
Ψυχή και σώμα είναι δύο διαφορετικά συστατικά στοιχεία του ανθρώπου, αλλά δεν είναι αντιθετικά, ανταγωνιστικά, ασυμβίβαστα ή ασύμπτωτα. Η διαφορά δεν σημαίνει αντίθεση, η διάκριση δεν ταυτίζεται με τη διαίρεση, η διαστολή δεν υπονοεί διάσπαση.
Η ψυχή και το σώμα είναι οι δύο ποικίλες όψεις του ανθρώπου: η ένυλη και η άυλη, η ενσώματη και η ασώματη, η ένσαρκη και η άσαρκη, η ορατή και η αόρατη, η απτή και η αναφής. Η Εβραϊκή ανθρωπολογία προίκισε τη χριστιανική παράδοση με την ψυχοσωματική ενότητα του ανθρώπου και τη συνακόλουθη ανατίμηση του σώματος. Γι’ αυτό ήδη από τον 4ο αι. τουλάχιστο συναντάμε στην πατερική θεολογία φράσεις σαν αυτήν: «μήτε ψυχήν προ του σώματος, μήτε χωρίς ψυχής το σώμα, αλλά μίαν αμφοτέρων αρχήν» (Γρηγ. Νύσσης), και προετοιμάζεται το έδαφος για την παλαμική ανθρωπολογία του 14ου αι.
Η Βυζαντινή θεολογία διακηρύσσει ομόφωνα την ψυχοσωματική ενότητα του ανθρώπου από τον 4ο ως το 14ο αι. Και αυτό διατυπώνεται καταρχήν με αρνητικούς όρους: «μη μόνην…μήτε μόνον» που απορρίπτουν τις διασπάσεις: «μήτε χωρίς…μήτε προ…». Καμία προτεραιότητα της ψυχής ούτε πάλι αυτονόμηση ή χειραφέτηση του σώματος. Το «συναμφότερον» παραμένει το σταθερό σημείο αναφοράς της Βυζαντινής ανθρωπολογίας. Το σώμα ανήκει στο «είναι» του ανθρώπου κι όχι απλά στο «έχειν» του: ο άνθρωπος δεν έχει σώμα, αλλά είναι το σώμα του.
Χωρίς σώμα δεν υπάρχει άνθρωπος. Ούτε μόνο με σώμα υφίσταται άνθρωπος. Η ασώματη ψυχή είναι φάντασμα και το άψυχο σώμα είναι πτώμα. Επομένως το σώμα κάνει τον άνθρωπο, του προσδίδει το «είναι» του, η σωματικότητα γίνεται συνώνυμη της οντότητας του ανθρώπου.
Μια αξιοπαρατήρητη παράμετρος της Βυζαντινής ανθρωπολογίας είναι η διάκριση ανάμεσα σε δύο συναφείς όρους: το «σώμα» και η «σάρξ». Καταρχήν διακρίνεται το σώμα από τη σάρκα. Αν το σώμα θεωρείται ανθρωπολογικώς ουδέτερο , η σάρξ παίρνει αρνητικό περιεχόμενο. Σάρξ σημαίνει το εφάμαρτο, το κακό, το άηθες. Το σώμα πιστεύεται ουδέτερο αμαρτίας, δεκτικό του καλού και του κακού εξίσου, όπως ακριβώς και το πνεύμα ή η ψυχή. Η σάρξ προσλαμβάνει εξαρχής αρνητική χροιά.
Αλλά εξίσου αξιοπαρατήρητο γεγονός είναι και το εξής. Η σάρξ δεν περιορίζεται στο σώμα, αλλά εκτείνεται στο πνεύμα. Σαρκικό φρόνημα είναι το εφάμαρτο φρόνημα, το οποίο δεν περιορίζεται στο σώμα ούτε εξαντλείται σε αυτό, παρά προεκτείνεται οπωσδήποτε στην ψυχική σφαίρα της ύπαρξης και εμπερικλείει την πνευματική υπόσταση του ανθρώπου. Τελικά, απαλλάσσεται το σώμα από κάθε συνυπευθυνότητά του για την εμφάνιση του κακού στον κόσμο. Δεν ευθύνεται το σώμα, αλλά η σάρξ, δηλαδή το εφάμαρτο φρόνημα.
Τι είναι ο άνθρωπος; Η Βυζαντινή θεολογία υιοθετεί τον ελληνικό φιλοσοφικό όρο «συναμφότερον», αλλά για να διατυπώσει την ψυχοσωματική ενότητα του ανθρώπου. Ο Γρηγόριος Παλαμάς ορίζει ως εξής: «μη αν ψυχήν μόνην, μήτε σώμα μόνον λέγεσθαι άνθρωπον, αλλά το συναμφότερον».
Τι είναι ο άνθρωπος;
Στην πλατωνική παράδοση σημειώνεται ρητή και κατηγορηματική άρνηση του «συναμφότερον» ψυχής και σώματος στον ορισμό του ανθρώπου, όπως άλλωστε σημειώσαμε προηγουμένως: «η ψυχή εστίν άνθρωπος» (Αλκιβιάδης 130 C). Στην παλαμική σκέψη χρησιμοποιείται το «συναμφότερον» ακριβώς για να υπογραμμισθεί η ψυχοσωματική ενότητα.
Η ψυχή και το σώμα δεν απομονώνονται ούτε πολώνονται. Στο προηγούμενο παλαμικό χωρίο πρέπει να προσεχθεί ότι το βάρος πέφτει στους αρνητικούς προσδιορισμούς «μη αν ψυχήν μόνην, μήτε σώμα μόνον». Η αυτονόμηση και η απομόνωση των ψυχοσωματικών δεδομένων αλλοιώνουν τον άνθρωπο. Όχι η ύπαρξη, αλλά η συνύπαρξη των δύο διαφορετικών (ή ακόμα κι αντιθετικών ίσως) μορίων της ανθρώπινης ύπαρξης προβάλλεται.
Ψυχή και σώμα είναι δύο διαφορετικά συστατικά στοιχεία του ανθρώπου, αλλά δεν είναι αντιθετικά, ανταγωνιστικά, ασυμβίβαστα ή ασύμπτωτα. Η διαφορά δεν σημαίνει αντίθεση, η διάκριση δεν ταυτίζεται με τη διαίρεση, η διαστολή δεν υπονοεί διάσπαση.
Η ψυχή και το σώμα είναι οι δύο ποικίλες όψεις του ανθρώπου: η ένυλη και η άυλη, η ενσώματη και η ασώματη, η ένσαρκη και η άσαρκη, η ορατή και η αόρατη, η απτή και η αναφής. Η Εβραϊκή ανθρωπολογία προίκισε τη χριστιανική παράδοση με την ψυχοσωματική ενότητα του ανθρώπου και τη συνακόλουθη ανατίμηση του σώματος. Γι’ αυτό ήδη από τον 4ο αι. τουλάχιστο συναντάμε στην πατερική θεολογία φράσεις σαν αυτήν: «μήτε ψυχήν προ του σώματος, μήτε χωρίς ψυχής το σώμα, αλλά μίαν αμφοτέρων αρχήν» (Γρηγ. Νύσσης), και προετοιμάζεται το έδαφος για την παλαμική ανθρωπολογία του 14ου αι.
Η Βυζαντινή θεολογία διακηρύσσει ομόφωνα την ψυχοσωματική ενότητα του ανθρώπου από τον 4ο ως το 14ο αι. Και αυτό διατυπώνεται καταρχήν με αρνητικούς όρους: «μη μόνην…μήτε μόνον» που απορρίπτουν τις διασπάσεις: «μήτε χωρίς…μήτε προ…». Καμία προτεραιότητα της ψυχής ούτε πάλι αυτονόμηση ή χειραφέτηση του σώματος. Το «συναμφότερον» παραμένει το σταθερό σημείο αναφοράς της Βυζαντινής ανθρωπολογίας. Το σώμα ανήκει στο «είναι» του ανθρώπου κι όχι απλά στο «έχειν» του: ο άνθρωπος δεν έχει σώμα, αλλά είναι το σώμα του.
Χωρίς σώμα δεν υπάρχει άνθρωπος. Ούτε μόνο με σώμα υφίσταται άνθρωπος. Η ασώματη ψυχή είναι φάντασμα και το άψυχο σώμα είναι πτώμα. Επομένως το σώμα κάνει τον άνθρωπο, του προσδίδει το «είναι» του, η σωματικότητα γίνεται συνώνυμη της οντότητας του ανθρώπου.
Μια αξιοπαρατήρητη παράμετρος της Βυζαντινής ανθρωπολογίας είναι η διάκριση ανάμεσα σε δύο συναφείς όρους: το «σώμα» και η «σάρξ». Καταρχήν διακρίνεται το σώμα από τη σάρκα. Αν το σώμα θεωρείται ανθρωπολογικώς ουδέτερο , η σάρξ παίρνει αρνητικό περιεχόμενο. Σάρξ σημαίνει το εφάμαρτο, το κακό, το άηθες. Το σώμα πιστεύεται ουδέτερο αμαρτίας, δεκτικό του καλού και του κακού εξίσου, όπως ακριβώς και το πνεύμα ή η ψυχή. Η σάρξ προσλαμβάνει εξαρχής αρνητική χροιά.
Αλλά εξίσου αξιοπαρατήρητο γεγονός είναι και το εξής. Η σάρξ δεν περιορίζεται στο σώμα, αλλά εκτείνεται στο πνεύμα. Σαρκικό φρόνημα είναι το εφάμαρτο φρόνημα, το οποίο δεν περιορίζεται στο σώμα ούτε εξαντλείται σε αυτό, παρά προεκτείνεται οπωσδήποτε στην ψυχική σφαίρα της ύπαρξης και εμπερικλείει την πνευματική υπόσταση του ανθρώπου. Τελικά, απαλλάσσεται το σώμα από κάθε συνυπευθυνότητά του για την εμφάνιση του κακού στον κόσμο. Δεν ευθύνεται το σώμα, αλλά η σάρξ, δηλαδή το εφάμαρτο φρόνημα.
(Απόσπασμα από το βιβλίο του Μ. Μπέγζου, «Φαινομενολογία της θρησκείας», σελ. 249- 251)
Δικαιώματα σας στην κατηγορία αυτή
Δεν μπορείτε να απαντήσετε στα Θέματα αυτής της Δ.Συζήτησης